In de verkiezingscampagne vorig jaar lanceerden de Vlaamse socialisten een nieuw begrip: de basisbanen. Wie na twee jaar actief werk zoeken nog geen job had gevonden, zou een basisbaan aangeboden krijgen.
Vooruit slaagde erin om ze in het Vlaamse regeerakkoord te krijgen, al mochten ze niet meer zo heten: ze staan nu bekend als ‘samenlevingsjobs’. Via ‘maatschappelijk zinvolle taken’ zouden mensen die al meer dan een jaar op zoek zijn naar werk ‘de nodige competenties en arbeidsritme verwerven’. Werkzoekenden met een samenlevingsjob zouden hun werkloosheidsuitkering behouden, die wordt aangevuld met 4,5 euro per uur werken. Minister van Werk Zuhal Demir (N-VA) kreeg de opdracht het plan uit te werken.
Conner Rousseau en co. worden nu ongeduldig, want de minister heeft nog altijd geen voorstel op de tafel van de ministerraad gelegd. ‘Minister Demir heeft wel al aangekondigd hoe ze strenger gaat optreden tegen werkzoekenden’, zegt parlementslid Nawal Maghroud (Vooruit). ‘Maar sancties zijn een eindpunt.’
70.000 mensen
De tijd dringt. De federale beperking op de werkloosheidsuitkering tot twee jaar gaat normaliter in op 1 januari 2026. In verschillende fasen zullen naar schatting 180.000 Belgen hun uitkering verliezen. Vlaanderen telt ruim 70.000 mensen die minstens twee jaar op zoek zijn naar een job.
‘Vooruit is akkoord gegaan met de hervorming van de werkloosheid op voorwaarde dat Vlaanderen met begeleiding en opleidingen mensen aan werk helpt, met een samenlevingsjob als sluitstuk’, stelt Maghroud. ‘Mensen die lang in de werkloosheid zitten, kunnen meestal niet gelijk welke job of opleiding aan. Via de samenlevingsjob kunnen ze in hun tempo terugkeren naar de reguliere arbeidsmarkt. Denk aan kinderen helpen oversteken aan school of aan gezonde voeding opdienen.’
Niet alleen binnen de coalitie is er ongeduld. Ook vanuit de oppositie hebben Eva Platteau (Groen) en Tom Lamont (Vlaams Belang) herhaaldelijk gevraagd wanneer de samenlevingsjobs er komen.
Op het kabinet-Demir wordt sussend gereageerd. ‘Er staat heel wat in de steigers bij Werk, en ook de samenlevingsjobs zullen we loyaal uitvoeren’, zegt woordvoerder Lorenzo Terrière. In het najaar zouden de eerste teksten er liggen. ‘We hopen dat we op 1 januari klaar zullen raken.’ Volgens Terrière komt de eerste groep langdurig werklozen die haar uitkering verliest – de mensen die al 20 jaar of langer zonder job zitten – niet alleen in aanmerking voor samenlevingsjobs, maar ook voor een opleiding voor een knelpuntberoep. De jobs zouden zowel in de publieke als de private sector gecreëerd kunnen worden, zegt Terrière.
Grote flop
Wat wel zeker is: het systeem vervangt de bestaande programma’s van wijk-werken en verplichte gemeenschapsdienst. Vooral die laatste leidde de afgelopen beleidsperiode tot controverse. Langdurig werkzoekenden zouden voor een schamele 1,3 euro per uur boven op hun uitkering verplicht worden te werken. Zo’n 800 projecten werden uitgebouwd door steden en gemeenten, maar lang niet allemaal ingevuld. Een grote flop dus.
‘In feite zijn er al tienduizenden basisbanen in de private sector. Waarom zouden we de overheid dan peperdure samenlevingsjobs laten creëren?’
Het blijft onduidelijk op hoeveel samenlevingsjobs de Vlaamse regering mikt. Voor meerderheidspartij CD&V moet het aantal samenlevingsjobs een pak hoger liggen dan bij de gemeenschapsdienst, zegt parlementslid Robrecht Bothuyne.
De lokale besturen zijn er niet gerust op. ‘Door de hervorming van de werkloosheid verwachten de lokale besturen tienduizenden mensen extra bij de OCMW’s’, zegt Nathalie Debast van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). ‘Laten we daarom eerst alle bestaande maatregelen rustig tegen het licht houden vooraleer er halsoverkop nieuwe te creëren.’
Blijft de vraag of de samenlevingsjobs een opstap kunnen zijn naar volwaardig werk. ‘De samenlevingsjobs hebben weinig kans op slagen’, zegt professor arbeidseconomie Stijn Baert (UGent). ‘Onderzoek toont aan dat het economische saldo van zulke jobs veeleer negatief is. Zo is de overgang van een dergelijke baan naar een reguliere baan miniem.’
Baert wijst ook op de vele openstaande vacatures. ‘In feite zijn er al tienduizenden basisbanen in de private sector. Waarom zouden we de overheid dan peperdure samenlevingsjobs laten creëren?’ In 2024 ontving de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB in totaal 299.863 vacatures.
